Политиката на државата во однос на инклузијата и унапредувањето на човековите права, како и спречување и заштита од дискриминацијата врз Ромите, е усогласена со генералната политика на Европската Унија, а потенцирана во рамките на Берлинскиот процес за земјите од Западен Балкан, што во 2019 година резултира со Декларацијата од Познан. Северна Македонија има основен документ по кој се води во инклузијата на Ромите во општеството – Стратегија за инклузија на Ромите 2022-2030 година, која е усвоена во февруари годинава и која е наследник на две претходни национални стратегии за инклузија 2005-2015 и 2016-2020 година. Постојат прашања во стручната јавност дали овој стратешки документ е добро подготвен, но и дали е направена експертска анализа и евалуација на претходната стратегија и на акциските планови со кои се спроведува за да се утврдат евентуалните слабости,се вели меѓу другото во најновиот Извештај на „Метаморфозис“ под наслов „Основни права – Рамка има, имплементацијата варира, секаде се потребни повеќе пари“
Ова дотолку повеќе што Стратегијата беше ставена на националниот портал за прописи ЕНЕР на самиот крај од декември 2021, а веќе беше усвоена во февруари 2022 година, иако во самата Стратегија се наведува дека во првиот дел од 2021 година биле спроведени опсежни консултативни подготовки особено со невладините организации што се занимаваат со положбата на Ромите во општеството.
Според Стратегијата, инклузијата ќе ја координираат и спроведуваат националната контакт-точка за Роми и националниот координатор за имплементација на Стратегијата, т.е. Советник на премиерот за инклузијата на Ромите, Министерството за труд и социјална политика, Национално координтивно тело кое вклучува различни ресорни министерства, Народен правобранител и Комисија за спречување и заштита од дискриминација, интерпартиска парламентарна група формирана на почетокот на 2021 година и други.
Самата стратегија во воведниот дел ги констатира основните параметри по кои се оценува инклузијата, при што се забележува дека се констатирани полоши бројки околу вработувањето, односно невработеноста на Ромите поради ковид-пандемијата. Во однос на домувањето се констатира дека капиталните трансфери за оваа намена преку Министерството за транспорт и врски (МТВ) придонеле за подобрување, но дека општините не презеле ништо, односно дека не ги користат државните средства за урбанизација на ромските населби.
Во областа на здравството, лошата социо-економска состојба дополнително ја влошува здравствената состојба. Буџетот во рамките на Министерството за здравство и понатаму останува неискористен, додека бројот на ромските здравствени медијатори се намали, а тие не сè систематизирани во здравствениот систем, се констатира во најновата стратегија.
Најголемо поместување напред е сторено во поглед на образованието. Се наведува дека е зголемен опфатот на деца во основното и средното образование, дека 94 отсто од запишаните деца во основно го завршуваат образованието, дека се обезбедени околу 850 стипендии за деца во средното образование и околу 100 стипендии за високо образование итн. Бројките за оваа година, според консултациите што ги имавме при подготовката за овој извештај, се уште поголеми. За деца во средното образование за 2021/2022 година државата обезбедила 940 стипендии во висина од 2.200-2.800 денари во зависност од категоризација и 140 стипендии за студенти во висина од по 5.000 денари за студиска година.
Но, ова како да нема ефект врз мерките за вработување на Ромите. Според податоци изнесени во Стратегијата се гледа дека процентот од 5,9 отсто невработени Роми од вкупниот број на невработени во 2020 година се зголемил на 9,2 отсто или вкупно над 14,4 илјади невработене Роми. Образованието и вработувањето ги истакнуваме затоа што според структурата на невработените Роми, над 95 отсто се без основно или со основно образование, 7,7 отсто со непотполно средно или со средно и само 0,3 отсто невработени се со високо образование. Појаснувањето од експерт од фокус-групата беше дека овие лоши бројки делумно се резултат и на дискриминација при вработување, што се појаснува малку подолу во овој извештај.
Во однос на здравствената заштита, нашите соговорници истакнаа дека има индиции, но не и докази, освен укажувања на невладини организации, дека Ромите уживаат понизок степен на квалитет на здравствена заштита од повеќе причини, од кои може да се издвојат неевидентирано ромско население без лични документи, без здравствено осигурување поради тоа што се невработени или неформално вработени, но има индиции и за сегрегација, поради етничко потекло, боја на кожа или најчесто негрижа поради социјално потекло. Затоа, пак, постојат истражувања од меѓународни организации, кои се наведени и во Стратегијата, дека Ромите имаат понизок век на живеење за 10 – 20 години отколку другите, дека стапката на смртност кај новороденчињата е за 25 отсто поголема, а поголема е и зачестеноста од хронични заболувања. Индикативно е и тоа што се наведува дека од обезбедените над 3 милиони денари за здравствена заштита како подршка на Стратегијата за инклузија, се искористуваат само половина, односно околу 1,5 милион денари.
Овој напис е изработен во рамките проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
