Во изминатата 2021 година граѓаните покажаа голема недоверба во демократските институции, но и во други чинители во политичкиот живот на државата. Тоа, пак, придонесе кон верување на граѓаните во разни теории на заговор што се шират на социјалните мрежи и кои потенцијално може да бидат опасни и да го загрозат јавното здравје
Пишува: Симона Атанасова
Според повеќе истражувања на јавното мислење направени во 2021 година, граѓаните покажале дека најмалку веруваат во судството и во институциите коишто се на првата линија за справување со корупцијата и криминалот. Но и останатите демократски институции добиваат низок степен на доверба од граѓаните. Генерално, граѓаните имаат ниска доверба во речиси сите учесници во политичкиот живот.
Судството со најниска доверба
Истражувањето на јавното мислење што го направи Институтот за демократија „Социетас Цивлис“ (ИДСЦС) од 10 до 25 јуни 2021 година, покажува нагласена недоверба кон политичките елити, кои главно се согледани како корумпирани и претежно насочени кон своите интереси. Довербата во најважните институции во Република Северна Македонија, како што се Собранието, Владата, Претседателот на државата и судството, е на ниско ниво.
Изразено во просечна оценка, Собранието од страна на испитаниците е оценето со 3.5 на скала од 1 до 10, што е на исто ниво со оценката на доверба која ја добила и Владата. Највисока оценка на доверба има Претседателот на државата со 4.4, додека најниска оценка на доверба има судството, со средна оценка 2.8. Скоро 5 од 10 граѓани го оцениле судството со оценка 1, односно одговориле дека воопшто не му веруваат на судството.
Дека најмалку доверба граѓаните имаат во правосудните органи, покажува и анкетата на Националниот демократски институт (НДИ) спроведена од 24 јули до 8 август. Според нивната истражување, најниска доверба имаат судовите со 14 отсто доверба, а по нив следуваат Собранието, Јавното обвинителство и политичките партии со 16 отсто доверба.
Истражувањето на Интернационалниот републикански институт (ИРИ), спроведено од 30 јануари до 10 февруари, исто така ја потврдува перцепцијата на граѓаните дека правосудните органи не си ја завршуваат работата како што треба. Според нивното истражување судовите се на дното на листата со најниска доверба од 24 отсто, а по нив следува Јавно обвинителство со само 27 отсто доверба.
Имајќи предвид дека корупцијата е еден од најгорливите проблеми на оваа држава, факт што е нотиран и во Извештајот на Европската комисија за напредокот на државата во нејзиниот пат кон ЕУ, Македонскиот центар за меѓународна соработка (МЦМС) истражуваше колкава е довербата на граѓаните во антикорупциските институции.
Според истражувањето, најголем процент од граѓаните искажале целосна и делумна недоверба во судовите (77,5 отсто) и во Јавното обвинителство (74,1 отсто).
За справување со корупција граѓаните се изјасниле дека најголема доверба имаат во Владата 32,7 отсто и во Министерството за внатрешни работи 30,3 отсто.
Забележливо во истражувањето е дека и покрај тоа што граѓаните најмногу им веруваат, сепак довербата во овие институции значително опаднала во споредба со 2019 и 2018 година. Во 2019 година 36,4 отсто имале доверба во Владата, а 39,6 отсто во МВР. Во 2018 година речиси половина од граѓаните и верувале на Владата и МВР (48,6 отсто во Владата, 50,3 отсто во МВР). Слична е ситуацијата и со ДКСК, недовербата пораснала од 51,9 отсто во 2018, 65,7 отсто во 2019 до 72,7 отсто во 2021 година.
Во Извештајот на Европската комисија се вели дека довербата на јавноста во правосудниот систем ќе се зајакне со решавање и конечно затворање на судските предмети на поранешното Специјално јавно обвинителство (СЈО).
Корупцијата е една од најглавните причини за недовербата на граѓаните во институциите, смета Билјана Ивановска, претседателка на Антикорупциската комисија.
И покрај напорите за подобрување на состојбите, корупцијата е сѐ уште голем проблем во нашето општество, за што се потребни системска акција, поголемо вклучување на граѓаните и подигнување на свеста на јавноста за тоа дека корупцијата не смее да се толерира и не смее да биде неказнива. Повеќе од јасно е дека корупцијата влијае на развојот на земјата, а истовремено ја зголемува и недовербата кон институциите. Преку корупцијата јавните ресурси се пренасочуваат во џебовите на корумпираните поединци наместо на потребните инвестиции во интерес на сите граѓани со кои ќе се подигне квалитетот на животот, вели Ивановска.
Верските институции уживаат голема доверба
Граѓаните се чувствуваат најсигурни со војската и во верските институции, помалку им веруваат на медиумите, а речиси воопшто не им веруваат на политичките партии.
Според истражувањето на ИДСЦС, граѓаните најголема доверба имаат во војската која на скала од 1 до 10 ја оцениле со 5.6, потоа следува црквата со оценка од 5.5, а здравствените институции и експертите добиле оценка 5. Довербата во полицијата е оценета со 4.6, јавната администрација со 4.2, а локалната власт со 4.1. Ниско ниво на доверба испитаниците имаат и за политичарите (3.2) и политичките партии (3.4), а довербата во медиумите е оценета со 4.
Религиозните институции се со најмногу доверба, со 3 од 10 граѓани кои имаат доверба во институцијата, вели и истражувањето на НДИ. Во медиумите и Владата веруваат 21 отсто од граѓаните, ДКСК и граѓанските организации имаат доверба од 20 отсто, а долу на листата се политичките партии со 16 отсто доверба.
Дека граѓаните немаат доверба во политичките партии покажува и анкетата на ИРИ. Само 29 отсто од граѓаните се изјасниле дека им веруваат на партиите, кои се наоѓаат на листата веднаш зад судовите и Јавното обвинителство. Граѓаните, исто така, малку му веруваат и на Собранието (31,отсто доверба) и на Владата која добила 35 отсто доверба.
Ниската доверба во институции раѓа популизам и теории на заговор
Јавност којашто има ниска доверба во демократските институции е склона да верува во теории на заговор, особено во оние кои се поврзани со коронавирусот.
Високи 72 отсто од анкетираните во истражувањето на ИДСЦС, сметаат дека светот го водат неколку моќни семејства, 65 отсто мислат дека ковид-19 е креиран во лабораторија за да се контролираат луѓето, 46 отсто дека од авиони се прска вирусот, 29 отсто мислат дека климатските промени се измислица и 57 отсто дека големите медиуми шират лаги.
Генерална недоверба во повеќето државни и општествени чинители влијае врз склоноста на граѓаните кон популистички лидери и решенија за нивните проблеми, нотира анализата на ИДСЦС.
Ова испраќа силна порака во однос на перцепциите на граѓаните за владеењето на правото, борбата со корупцијата, независноста на судството, како и ефикасноста на судовите. Релативно ниската доверба во институциите и во политичките и општествените чинители создава рефлексија на генералната недоверба кон политичките и општествените елити и го илустрира потенцијалот за популистичка побарувачка во земјата. Недовербата кон институциите и елитите може да води кон гласање за популистички кандидати и кон зацврстување на популистичката понуда. Во оваа смисла, зголемувањето на довербата во институциите преку зајакнување на нивната независност и ефективност може да биде клучна за справување со штетните последици од популизмот во следниот период, се вели во истражувањето на ИДСЦС.
Овој напис е изработен во рамките проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
