Невладината организација МОСТ неодамна објави студија посветена на борбата против лажните вести и наративи. Студијата „Дезинформациите и информациската дисторзија во Северна Македонија декември 2021“ се фокусира на доминантните наративи во 2020 година, со посебен фокус на статиите објавени во периодот од 1 јануари до 10 мај. Анализирани се вкупно 2.658 статии од 211 портали и фејсбук-страници/групи. Фокусот на оваа студија е на дезинформациите и на низа локални и меѓународни информациски операции што ја засегаат Северна Македонија. За тоа како одредени теми биле таргетирани преку дезинформативни кампањи, како се создаваат дезинформативните наративи и како тие се амплифицираат, преку комплексна мрежа на онлајн-актери и социјални мрежи, „Вистиномер“ разговараше со Росана Алексоска од МОСТ, една од авторите на студијата
Пишува: Ана Анастасовска
Кои се петте генерални техники или 5Д на дезинформациите?
Петте техники на дезинформирање е концепт кој првично вклучуваше четири елементи: Напаѓање или навредување (Dismiss), извртување/дисторзија (Distort), oдвлекување на вниманието (Distract) и вознемирување/заплашување (Dismay). Со додавање на петтиот елемент, креирање или продлабочување на поделби (Divide), почетниот концепт еволуираше во 5Д на дезинформациите.
Навредување или напаѓање – ако некому не му се допаѓа критиката, наместо со факти и аргументи, се напаѓа со навреди. Многу често мета на вакви навреди се жените во политиката, маргинализираните групи или помалите етнички заедници.
Извртување/дисторзија – оваа техника се користи кога фактите некому не му се допаѓаат, па се извртуваат, а резултатот е полувистина, која е поопасна во однос на комплетно измислената лага. Тука како пример може да се даде дисторзијата при известувањето за инцидентот помеѓу британскиот воен брод “HMS Defender” и руската морнарица, кој се случи во јули 2021 година во Црното Море. Руските дезинформации за настанот беа присутни во Северна Македонија, а при известувањето за настанот, во онлајн-просторот беше забележана сериозна дисторзија. Имено, 70 отсто од статиите за настанот ја содржеа руската страна на приказната, додека околу 30 отсто ја содржеа британската. Речиси 60 отсто од статиите користеа руски извори, а само 19 отсто користеа британски извори. И покрај ова, дел од британските извори беа извртени или манипулирани во прилог на рускиот наратив.
Одвлекување на вниманието се случува заради дефокусирање на јавноста од одредени клучни настани или историски постигнувања. Дезинформациите за штетноста од 5Г-мрежата кај нас беа организирано пласирани во периодот околу 27 март 2020 година, денот кога станавме членка на НАТО.
Заплашување – во смисла, кога одредена држава спроведува одредена политика и одбрала курс што го поддржува мнозинството граѓани, како што Северна Македонија ги одбра евро-атлантските интеграции, се случува трети држави на кои тоа не им одговара да заплашуваат.
Поделба – се користи секоја можност да се поделат граѓаните по партиска, етничка и верска основа, а оваа техника се користи и за да се креираат поделби помеѓу различни или соседни држави.
Откако некоја или повеќе од овие техники ќе се искористат, потоа се преминува кон амплификација, со цел дезинформацијата да стигне до што поголем број граѓани. Тука социјалните мрежи се покажаа како една од алатките за ширење на дезинформациите, при што се идентификувани голем број познати и анонимни проруски и антизападни портали кои користат добро развиени инфраструктури на социјалните мрежи за амплифицирање на дезинформациите. Во студијата „Дезинформациите и информациската дисторзија во Северна Македонија“, која ФН ја објави во декември 2021, беа анализирани информациите за обезбедената помош за справување со ковид-19 од разни држави и меѓународни ентитети. Притоа, беше забележано дека статиите што се однесуваа на помошта од Кина и Русија беа амплифицирани во голема мера преку мрежи на актери на социјалните медиуми, што доведе до тоа бројот на статии за помошта од овие земји и нивните интеракции на „Фејсбук“ да бидат многу повисоки отколку од другите земји и ентитети, што не беше пропорционално на нивниот реален придонес.
Според Извештајот за медиумска писменост од 2021 година, кој го оценува потенцијалот за отпорност кон лажните вести во 25 европски држави, Северна Македонија е на дното – позиција што ја држи уште од 2017 година. Кои се главните извори на дезинформации во Северна Македонија и зошто нашата држава е на дното на листата?
Причините за тоа зошто Северна Македонија е на дното се спомнати и во самиот извештај, а една од нив е образованието и, консеквентно, високото ниво на недоверба во науката. Покрај медиумската писменост, вредно е да се спомене и истражувањето на „GLOBSEC” за ранливоста на земјите од централна Европа и од Западен Балкан на влијанијата од Русија и од Кина, во кое македонското општество е на средина од скалилото со индекс на ранливост 40 од можни сто. Како дел од факторите што придонесуваат за ваквата состојба се наведени фрагментираноста на општеството, политичката поларизација, како и етничките и религиозните разлики, кои ваквото ранливо демократско општество го прават лесна мета за штетни странски влијанија. Во однос на изворите на дезинформации, како што веќе споменав, во нашата студија идентификувани се неколку групи на проруски и антизападни портали со добро развиена инфраструктура на „Фејсбук“ за ширење дезинформации.
Има ли странско влијание во Северна Македонија и како тоа се одразува?
Секако дека има. Она што го забележавме е дека ваквото влијание се провлекува во клучни периоди и настани за државата, особено кога се во прашање евро-атлантските интеграции. При секој клучен настан во овој процес, забележано беше спроведување дезинформативни кампањи или информациски операции со цел одвлекување на вниманието од овие историски достигнувања, напаѓање на Западот, дискредитација на различни личности, вклучувајќи и западни институции. Она што е важно да се напомене е дека ова штетно странско влијание доаѓа од авторитарни и илиберални држави и може да се окарактеризира како sharp power. Овој концепт, всушност, значи дека овие авторитарни режими во своите држави ја потиснуваат слободата на говор и ги кршат човековите права, а во исто време ги злоупотребуваат отворените демократски општества за да промовираат и наметнуваат илиберализам и авторитаризам. Авторитарното влијание во младите и ранливи демократии од Западен Балкан е карактеризирано како „остро“, во смисла на тоа дека пенетрира во или го перфорира информацискиот простор, обидувајќи се да влијае врз граѓаните преку манипулации и дисторзија на информациите. Овој процес се одвива преку повеќе агенти на влијание и информациски операции, како странски, така и домашни, кои се позиционирани на различни нивоа и со различни улоги во овој процес. Кога зборуваме за дезинформативните наративи во Северна Македонија и на Балканот, треба да бидеме свесни дека тие поларизираат и разединуваат.
Во студијата особено акцент ставате на анти-ЕУ и анти-НАТО пропагандата во Северна Македонија. Како ја воочивте и на кој начин таа се пласира во македонските медиуми?
Како што кажав, една од техниките на дезинформирање е одвлекување на вниманието, која кај нас особено беше забележителна при клучни достигнувања или настани поврзани со евро-атлантските интеграции, па така бевме сведоци на две дезинформативни кампањи насочени против ЕУ и НАТО, соодветно.
Првата, иронично именувана „Ќебе за тебе“, беше во рамките на анти-ЕУ наративот „ЕУ не ѝ помага на Северна Македонија/Балканот“ и имаше цел да ја омаловажи помошта обезбедена од ЕУ за Северна Македонија за справување со ковид-19. По најавата на тогашниот амбасадор на ЕУ, Самуел Жбогар, дека Северна Македонија ќе добие помош преку механизмот на ЕУ за цивилна заштита, која меѓу другото вклучуваше и 1.000 ќебиња, веднаш беше реагирано со анти-ЕУ наратив, а насловот на кампањата беше иронично извртување на слоганот „ЕУ за тебе“. Всушност, ова може да се интерпретира како обид да се забошоти информацијата дека Северна Македонија во тој период доби 66 милиони евра од ЕУ за справување со корона-вирусот, имајќи предвид дека сите вклучени актери во кампањата ја игнорираа истата и воопшто не ја спомнаа. Можете ли да замислите какви ќе беа условите и подготвеноста на системите да се справат со пандемијата доколку не беше долготрајната систематска помош која западните сојузници ја даваат од распадот на Југославија до денес?
Втората кампања беше спроведена во периодот околу 27 март 2020, денот кога Северна Македонија стана членка на НАТО. Таа беше насочена кон тоа да го одвлече вниманието на јавноста од ова историско постигнување кое е стратешка цел на државата уште од осамостојувањето и континуирано има висока поддршка од граѓаните. За жал, оваа кампања беше добро организирана и координирана и имплицираше дека НАТО ја наметнува 5Г-мрежата, со цел да поттикне страв и паника кај граѓаните. Покрај ова, анти-НАТО наративи беа забележани и во контекст на пандемијата на ковид-19, како на пример дезинформацијата од март 2020 година дека 70.000 американски војници пристигнале во Германија, чија цел беше да се дискредитира воената вежба „Defender Europe 2020” и да се создаде перцепција дека во Европа владеат страв и паника.
Од овие два примера може да се види дека темите што се употребуваат за дезинформирање најчесто се емотивни, нешто на што луѓето реагираат, како, на пример, нивното здравје или здравјето на децата, безбедноста, идентитетските прашања, меѓуетничките односи итн.
Во моментов актуелна е ситуацијата со Русија и Украина. Постои ли кај нас глорификација на Русија? Што откриваат наративите во јавниот и медиумскиот простор?
Ова прашање на некој начин се надоврзува на претходните прашања, а е релевантно за моменталниот контекст. Како што се гледа и од претходно, најголем дел од наративите насочени против Западот, САД, ЕУ или НАТО, во исто време, директно или индиректно, значат и промоција или глорификација на Русија. Тука се (зло)употребуваат низа фактори, како што е наследството од комунизмот, словенското потекло и религија, отвореноста на демократските општества итн… Значи, дезинформациите и информациските операции се водат од заблудите, погрешните перцепции и погрешните верувања што постојат кај дел од граѓаните. Од друга страна, ширењето дезинформации и пропаганда придонесува за засилување на ваквите заблуди, погрешни перцепции и уверувања. Русија има интерес овој регион да биде дел од нејзината „сфера на влијание“ и не може да се помири со тоа дека веќе скоро сите овие држави станаа членки на НАТО. Во овој период, оваа стратегија на Русија може да се воочи и од ситуацијата со Украина, каде што покрај хибридната војна што ја води против Украина уште од окупацијата на Крим во 2014 година, таа премина и на повисоко ниво и бара од суверена држава својата надворешна политика да не ја води според интересот на своите граѓани, туку според руските интереси. Сето ова, вклучително и страдањата на украинските граѓани и држава (повеќе од 14.000 Украинци ги загубија животите, нарушен е територијалниот интегритет и суверенитет на Украина), е во спротивност со основните принципи на меѓународните односи коишто ги обезбедуваат мирот и безбедноста. Глорификацијата на Русија, меѓу другото, се спроведува и преку агенти на влијание и информациски операции, како странски, така и домашни, кои се поврзани помеѓу себе и кои шират дезинформации и пропаганда, а тоа некогаш се прави и многу суптилно.
Еден од последните примери се реакциите на настапот на министерката за одбрана, Славјанка Петровска, во „Топ-тема“, поради тоа што навела дека АРМ разгледува сценарија за ангажирање наши војници во Украина како дел од НАТО, како и тоа дека Северна Македонија го почитува и го поддржува суверенитетот и територијалниот интегритет на Украина. Она што е зачудувачки е што одредени структури во општеството сè уште се однесуваат како Северна Македонија да не е членка на НАТО, иако од нејзиниот прием во НАТО ќе изминат две години. НАТО е, пред сè, Алијанса, што значи дека ние сме стапиле во одбранбено-безбедносен сојуз со другите 29 држави членки и секако дека треба да учествуваме во каква било одбранбена операција што НАТО ја презема или планира да ја преземе.
Сите коментари и забелешки поврзани со овој и другите написи на Вистиномер, барањата за корекции и појаснувања, како и предлозите за проверка на изјавите на политичарите и ветувањата на политичките партии, можете да ги доставите преку овој формулар
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
