Радмила Шекеринска е една од оние политичарки во земјава која била на високи функции и во државата и во својата матична партија – СДСМ. Побаравме мислење за некои актуелни состојби поврзани со воената агресија на Русија врз Украина, со оглед на тоа што таа беше министер за одбрана (2017 – 2022) во мигот на нашиот влез во НАТО и оствaруваше интензивни контакти со Алијансата. Беше и вршител на должноста премиер на земјава во 2004 година, вицепремиер за европски интеграции и член на пратеничката група за соработка со Европскиот парламент. Има магистрирано на престижната школа за дипломатија и право „Флечер“ во САД во 2007 година, што е уште еден доказ за нејзината упатеност за аналитичко преципирање на состојбите во овие денови кога целиот свет се соочува во најопасен конфликт во Европа после Втората светска војна
Пишува: Љубомир Костовски
Од стартот на војната која Русија ја наметна на Украина, но и пред тој чин, како оправдување за агресијата се споменуваат разни мотиви. Но, секако како наводно клучен момент се поставува прекршувањето на усното ветување дадено на рускиот претседател Михаил Горбачов дека НАТО нема да се шири на исток по падот на Берлинскиот ѕид. Притоа, место таквата сомнителна форма на ветувања од НАТО кон СССР, односно ЗНД (Заедница на независни држави), се пренебрегнува нешто што има конкретна, институционална форма на соработка. Спаѓате во ретките политичари кои го споменуваат Партнерството за мир. Дали токму тоа требаше да биде основа на соработката на западните сојузници со земјите од поранешниот СССР? Можете да ги потсетите читателите на основните цели на таа, пред сè Програма на НАТО, каде член беше и тогашна Република Македонија?
Секој агресор фабрикува оправдувања: најчесто лажни, понекогаш и апсурдни. Рускиот напад на Украина ги имаше за вовед конфликтот на истокот на Украина, но и интензивната (дез)информативна војна со која Русија ги подгреваше тензиите и создаваше оправдувачки наратив за следниот чекор. За тој наратив „цело беше кога има сè“: ред историски ревизионизам, ред големодржавни идеи и негирања, зачинети со тези за фашизам и вечната автократска теза дека „другиот почна прв“.
Ајде да бидеме директни: НАТО не се прошири кон Источна Европа како дел од некој „злокобен западњачки план“. Напротив, иницијално големите НАТО членки немале особен апетит за проширување. Главниот притисок доаѓал од „ново-слободните“ држави кои потенцирале дека суверенитетот, меѓу останатото, значи и слобода сам да ги избереш своите сојузници. Земајќи ја предвид историјата на тој дел од Европа, не знам кој би се зачудил на нивната одлука да бараат членство во најмоќниот воено-политички сојуз, кој би можел да ги заштити и од повторна руска агресија.
Силите на НАТО во Германија, СССР никогаш не ги сметала за закана: напротив, советските лидери преферирале тие да останат, сметајќи ги за гаранција за пацифистичка, обединета Германија
Ако не сме толку сигурни што точно се случувало во земјите од ЦИЕ, знаеме што се случуваше кај нас. Македонија триесет години бараше да стане членка на НАТО. Некој не притискаше за тоа? Некој ни го наметна? Помеѓу 70 и 90 отсто од граѓаните тоа го бараа и сметаа дека е важна безбедносна гаранција за иднината на државата.
Тезата дека Русија ја нападна Украина, бидејќи НАТО ја „измамил“ со проширувањето на исток е неверојатно „плитка“ и неаргументирана.
Прво, НАТО не донесе воени сили на територија на новите членки. Тоа го направи дури откако Украина беше нападната во 2014 година, создавајќи го т.н „Enhanced Forward Presence“. Силите на НАТО во Германија, СССР никогаш не ги сметала за закана: напротив, советските лидери преферирале тие да останат, сметајќи ги за гаранција за пацифистичка, обединета Германија.
Второ, три земји од поранешниот Варшавски пакт (Полска, Унгарија и Чешка) влегоа во НАТО во 1999 година. Русија во 1994 година стана една од првите членки на НАТО програмата Партнерство за мир, а во 2002 година заедно со Алијансата го создадоа Советот Русија-НАТО. Доколку сметале дека се измамени, сигурно не би ја развивале соработката со измамникот. Напротив, во основачкиот документ на договорот стои дека НАТО и Русија не се сметаат повеќе за соперници! Документиран е разговорот од 2001 година со Лорд Робертсон кога Владимир Путин го прашал: „Кога ќе не поканите во НАТО?“ Во интервјуто со Фрост, Путин на прашањето дали Русија некогаш би се приклучила на НАТО одговорил: „Не гледам зошто не. Не би ја исклучил таа можност“. И сè ова – по проширувањето на НАТО кон Источна Европа.
Трето и можеби најважно: во целата дебата за „неисполнети усни ветувања“ интересно ми е што никаде не се споменуваат „прекршените пишани ветувања„ т.е. обврски вградени во меѓународните договори. Имено, „легалистите“ како да ги прескокнале историските страници кои говорат за договорите од 1990 и 1997 година помеѓу Русија и Украина кои ги потврдуваат тогашните граници помеѓу двете држави. Орвел би рекол некои ветувања се поважни од останатите.
Русија имала можности да има увид во програмските цели на НАТО и да ги користи – во сектори за кои била заинтересирана. Имало и интензивна соработка во борбата против тероризмот. Посебно кога САД влезе во Авганистан. САД се чини ја подржуваше борбата на Москва против тероризмот, кој доаѓаше од кавкаскиот регион, особено после земањето на заложници од едно основно училпште во градот Беслан од страна на терористичка организација од интернационален вид. И овој дел од поновата историја очевидно се заборава?
Дури ни по второто проширување на НАТО кон Исток во 2004 година, односите со Русија не се влошуваат. Напротив. Тука спаѓа периодот на т.н ресет на американско-руските односи во кој, во само неколку години, се потпиша и ратификува Новиот START Договор, се усогласија најсериозните санкции на Советот за безбедност кон Иран, САД даде силна поддршка на членството на Русија во СТО, а Русија го поддржа логистичкото снабдување на американските војници во Авганистан. Во 2010 година, анкетите во Русија покажувале 60 отсто позитивно мислење кон САД, а Медведев во 2012 ги оцени претходните 3 години како врв во односите помеѓу САД и Русија – повторно, сево ова откако Алијансата се прошири се до границите на Русија.
Каква беше улога на рускиот претседател Путин на Самитот на НАТО во 2008 година, кога беше одбиена нашата кандидатура за членство во НАТО, со грчкото вето. Овој момент е секако битен, ама како брзо да е заборавен? Имаше ли задоволство кај Путин за овој чин на отфрлување на нашата кандидатура?
Тоа не можам да го оценам. Не бев на тој Самит ниту, за жал, имам прочитано некои македонски сведоштва на темата. Она што го знам спаѓа во доменот на јавните и официјални информации кои можеби се подзаборавени. Една од тие е дека во говорот рускиот претседател истакнал: „Што се однесува до проширувањето на Алијансата, генерално сме задоволни со одлуките кои ги донесовте. Но, ако зборувам за Грузија и Украина, јасно е дека тоа не подразбира само безбедносни прашања„. Значи, ни збор против уште едно проширување (Хрватска и Албанија), но јасна критика околу можно членство на Грузија и Украина. Да потсетам, ниту во 2014 година, ниту сега – Украина и Грузија не дојдоа поблиску до НАТО. Значи, уште еднаш – нема оправдување.
Дали стои забелешката дека Путин едноставно го искористи Пактот и пристапноста до НАТО само како форма да ги „средува односите“ во кругот на својот интерес. Најнапред во одземањето на територии и подготвувањето за тој чин на сецесија во регионот на Црно Море – Осетија, Крим, Донбас, Молдавија, непомагањето на Ерменија во војната со Азербејџан, за што има потпишан договор за заедничка одбрана … А Црното Море не е „обично езеро“ туку крстопат на многу енергетски водови!
Не ми изгледа многу аргументирана таа теза. Не е исклучено дека Путин во почетокот имал амбиции за изградба на партнерски однос со Западот. Тогаш и претходно споменатите изјави звучат логично. Според некои аналитичари причините за промената во односот на Русија кон Западот не треба да се бараат во регионот, ниту во глобалните поместувања, туку во политичка ситуација во Русија. Како што вели: да ги тргнеме на страна работите кои останаа исти, а да се фокусираме на она што се промени: руската домашна политика. Промената ја лоцираат во изборите во 2011 година кога Путин имал потреба да ја мобилизира својата изборна база и да ја дискредитира опозицијата и повторно ја доделил на САД улогата на непријател.
Во 2010 година, анкетите во Русија покажувале 60 отсто позитивно мислење кон САД, а Медведев во 2012 ги оцени претходните 3 години како врв во односите помеѓу САД и Русија – повторно, сево ова откако Алијансата се прошири се до границите на Русија
Што се однесува до вашиот коментар за Црно Море – тоа навистина е многу важно стратешко прашање, не само од енергетски причини. Според Каплан, Русија никогаш нема да може да биде супер сила без соодветен излез на (топло) море. Без излез на море т.е без агилна и силна морнарица – статусот на супер сила е неодржлив. Тоа би значело дека географијата, а не само историјата (враќање на империјалната моќ и граници) влијаела на руските одлуки во пресрет на војната.
Иако постои чувство дека земјите од ЕУ и НАТО се пообединети од кога било, сепак останува впечатокот дека постојано излегуваат некои примери кои отскокнуваат од таа расположба – одбивањето на давање на воена помош на Украина од страна на дел од бугарските политички фактори, опстојувањето на давање на вето на нашата земја за отпочнување на преговори со ЕУ, уцената на хрватскиот претседател со недавање зелено светло за прием на Финска и Шведска, односно условување за некои „отстапки“ за хрватската нација во Б и Х, противењето на турскиот претседател, Реџеп Таип Ердоган во однос на приемот во НАТО на споменатите земји… Може ли ова да се надмине или тоа ќе влијае на цврстината на отпорот кон рускиот империјализам?
Тоа ќе биде тестот и за ЕУ и за НАТО. Во принцип, силната и обединета реакција на евроатланската заедница го изненади светот: навикнати да гледаат бавни процедури, доминација на националните интереси и бесконечно усогласување на ставови кај демократскиот Запад, малкумина претпоставуваа дека ваков јасен, брз и ефикасен одговор на руската агресија е возможен. Најверојатно истата логика го натера Путин да ја направи клучната геостратешка грешка. Ако целта му беше да ја освои Украина, да запре ширењето на НАТО и да ги засили разликите меѓу сојузниците – губи со 3:0. Украина покажа издржливост, борбеност и решеност кои никој не ги очекуваше. Војната брзо „произведе“ нови кандидатки за ширење на НАТО, повторно на самата граница на Русија – кога Русија ги третира соседите како што ја третираше Украина, како можете да се чудите на другите соседи кога ќе тргнат да ја зголемат својата безбедност преку воени сојузи со помоќните. И најпосле: нападот врз Украина го направи НАТО уште порелевантен и обединет како ретко кога досега. Русија предизвика тектонски пореметувања и во поглед на енергетските, економските и одбранбените политики на Европа кои долгорочно ќе ја јакнат Европа, а системски ќе ја ослабат Русија. Грешните проценки имаат висока цена и во поглед на човечките загуби кои се огромни, но и во поглед на тоа каде ќе се движи светот.
Се разбира, иницијалната кохезија меѓу сојузниците на почетокот ќе биде на тест секој следен ден. И ги гледаме некои од пукнатините: одредени земји се повеќе енергетски зависни, некои ќе плаќаат поголема економска цена, а кај некои политичките влијанија од Москва никогаш не исчезнале, само се прикриле. Но, тоа е маката и силата на демократските општества и нивните организации. Како и во Украина, главниот тест ќе треба да го поминат лидерите. Да не дозволат повторно да станат жртва на „ситните разлики“, да не ги изгубат предвид ни шумата, ни дрвата, да не размислуваат само на изборните математики и да не оставаат отворени прашања кои им го намалуваат влијанието и уништуваат репутацијата.
Сите коментари и забелешки поврзани со овој и другите написи на Вистиномер, барањата за корекции и појаснувања, како и предлозите за проверка на изјавите на политичарите и ветувањата на политичките партии, можете да ги доставите преку овој формулар
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
