Еднаш кога ќе се донесе лош закон, кој остава простор за корупција, последиците можат да бидат преголеми. А проблемот на лоши закони веќе со години се провлекува кај нас, особено кога истите се носат по скратена постапка. Понекогаш десетици закони се носат и менуваат во еден ден, а со тоа и граѓаните немаат можност да се запознаат што предвидуваат новините, со што во целост се исклучени од општествените процеси. Само во втората половина на јуни, околу 30 закони се предложени во Собранието да се донесат по брза постапка, а меѓу нив можат да се најдат закони кои ја тангираат заштитата на децата, туристичката дејност, јавните претпријатија, Судскиот совет…
Пишува: Горан Лефков
Една будала ќе фрли камен во бунарот- 100 паметни не можат да го извадат. Оваа народна поговорка најлесно ја отсликува состојбата околу одговорноста кон носењето или менувањето закони во државата, особено кога истите се носат без темелна дебата и расправа. Еднаш кога ќе се донесе лош закон, кој остава простор за корупција, последиците можат да бидат преголеми. А проблемот на лоши закони веќе со години се провлекува кај нас, особено кога истите се носат по скратена постапка. Понекогаш десетици закони се носат и менуваат во еден ден, а со тоа и граѓаните немаат можност да се запознаат што предвидуваат новините, со што во целост се исклучени од општествените процеси и многу е лесно поради брзината со која се носат и менуваат законите, да прекршат закон само затоа што не биле информирани.
Оттаму, носењето закони по скратена постапка како добра страна ја има брзината, но брзината понекогаш знае да донесе лоши последици.
Разликата помеѓу законите кои се носат во редовна постапка и законите по скратена постапка, меѓу кои влегуваат и законите со европско знаменце е што кај законите во нормална постапка се развива поширока јавна дебата. Целата постапка оди во редовна процедура каде има подолг рок и пратениците да се подготват. Кај скратената постапка, скратени се сите етапи и затоа таа треба да се користи само кога се работи за помалку обемни закони.
И во Извештајот за напредокот на Северна Македонија од Европската Комисија објавен во 2021 година се изразува загриженост за бројот на закони донесени по скратена постапка.
За да спречи опструкционизам, Владата предложи бројни нацрт-закони да се донесат по скратена постапка, со што се намали времето за суштински консултативен процес со засегнатите страни. Опозицијата ја критикуваше употребата на „европското знаменце“, што претставува скратена постапка со цел усогласување на законодавството со правото на ЕУ. Се одржаа вкупно шест јавни дебати. Собранието донесе 159 закони, од кои 67 во редовна законодавна постапка, 79 по скратена постапка и 13 ратификации. Останува загрижувачки бројот на закони донесени по скратена постапка, се вели во Извештајот.
Носењето закони по скратена постапка за опозицијата е јасен сигнал дека власта избегнува дебата, смета опозицијата.
Ние како опозиција редовно реагираме затоа што суштински закони се поминуваат по скратени постапки и со ЕУ знаменца. Со ова се крати рокот за дебата, информирање на јавноста но и вклучување на јавноста доколку за некој закон е потребна „јавна расправа“ за да се слушне мислењето на експертската или засегнатата јавност. Дека е така и дека ова што го зборуваме е на место потврдува и извештајот на Европската комисија за напредокот на Македонија. Таму се констатира дека има злоупотреба на одредени постапки во Парламентот, а тоа се скратените постапки и злоупотребата на европското знаменце на законите, вели Никола Мицевски, координатор на пратеничката група на ВМРО-ДПМНЕ во Собранието.
Од власта, пак, прстот го вперуваат кон опозицијата и велат дека мораат да носат закони по брза постапка, поради блокадата од опозицијата.
Блокадата на тие закони, во последните 2 години, опозицијата го прави со незакажување на комиисите чии претседатели се од опозицијата или со безмислени процедурални забелешки само да не почне дискусијата, за да не почне броењето на деновите“, вели Јован Митрески, координатор на пратеничката група на СДСМ во Парламентот.
При неофицијален брифинг со пратеник кој бил на средбата со Жозеф Борел, потпретседателот на Европската Комисија при својата посета на Северна Македонија во март годинава отворено им кажал на пратениците дека мора да го намалат носењето закони по скратена постапка и со eвропско знаменце, а дека опозицијата не смее без причина да го блокира донесувањето на законите.
Во изминативе две недели (втората половина на јуни 2022), околу 30 закони се предложени во Собранието да се донесат по брза постапка, а дел од нив се и од опозицијата. Меѓу нив можат да се најдат закони кои ја допираат заштитата на децата, туристичката дејност, јавните претпријатија, Судскиот совет.
Ова е само дел од листата на предложени законски измени:
1. Предлог на Закон за изменување на законот за Надворешни работи – скратена постапки;
2. Предлог на Закон за дополнување на законот за основање на државна комисија за одлучување во управна постапка и постапка од работен однос во втор степен по скратена постапка;
3. Предлог закон за изменување и дополнување на Законот за земјоделство и рурален развој, по скратена постапка;
4. Предлог Закон за изменување на законот за заштита на децата по скратена постапка;
5. Предлог на закон за изменување и дополнување на Законот за туристичка дејност, по скратена постапка;
6. Предлог на закон за изменување и дополнување на Законот за служба во армијата на Република Северна Македонија, по скратена постапка;
7. Предлог закон за изменување и допонување на Законот за бирото за развој на образованието, по скратена постапка;
8. Предлог закон за изменување на Законот за судски совет, по скратена постапка;
9. Предлог на закон за изменување на законот за заштита на децата, по скратена постапка;
10. Предлог на закон за изменување на Законот за јавните претпријатија, по скратена постапка.
Брза постапка за лош квалитет на закони
Брзата постапка при носењето закони треба да се користи во исклучителни и во итни ситуации. Таа треба да биде исклучок, а не правило. Користењето брза постапка наместо редовна или закони со европско знаменце, каде е ограничена дебатата, укажуваат на нефункционалност на демократијата.
За професорот на Правниот факултет во Скопје, Борче Давитковски, автор на многу закони, ова произлегува од лошиот квалитет на политичари и во законодавната и во извршната власт.
Секоја скратена постапка крие опасност да не се донесе квалитетен закон. Заради блокадите од опозицијата, власта гледа да ја скрати постапката, и каде што треба и каде што не треба, става европско знаменце. Во секој случај, дали е со европско знаменце или без, кога Владата ќе предложи закон пратениците ако се кадарни треба да го прочешлаат тој предлог закон и со квалитетни амандмани да интервенираат, вели професор Давитковски.
Тој додава дека во минатото имало работни групи, составени од универзитетски професори, невладини организации и активисти, па дури и да не се водело јавна расправа, јавноста била инволвирана и се носеле поквалитетни закони. Работните групи кои треба да ги подготвуваат законите, во последните 10-тина години се рак рана на нашиот парламентаризам.
Сега ќе му се даде на некој службеник, тој ќе го испрати во Владата, никој таму не го гледа и тој како таков оди во Собрание, ако случајно има некој отпор му ставаат европско знаменце и така. Имаше случаи кога министри што треба да го бранат законот во Собрание, не беа подготвени да го бранат оти не знаеја што има во него, вели тој.
Невладините организации исто така ги нотираат овие проблеми. Во извештајот на Фондацијата Метаморфозис се наведува дека токму проценките на предлог законите од различни аспекти најмногу трпи заради брзите постапки на носење.
Проценката на влијание на регулативата (ПВР) и натаму е предизвик, исто како и други документи неопходни за кревање на квалитетот на регулативите. Според експерти од фокус-групата кај ПВР, на пример, зависи од закон до закон. На квантифицирано ниво останува бројката дека околу 75 отсто од регулативата е поткрепена со ПВР до основно ниво на квалитативно ПВР, но индивидуално гледано, кај некои предложени законски измени или сосема нови закони, делот што се нарекува проценка на влијание е многу добро сработен, а кај некои други сосема формално ставен. Сè уште постои проблемот со процедурите, како што е таа на пример дека во итна измена на некоја регулатива ПВР“, стои на страница 9 во извештајот, „Администрирањето“ со администрацијата клучен предуслов за реформите, објавен во мај годинава.
Овој напис е изработен во рамките на проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
