Принципиелниот став на Ковачевски за врзување на продуктивноста на трудот со растот на платите кај администрацијата или вработените во јавниот сектор е своевиден спин, бидејќи се потребни години за изградба на солиден систем на оценување на продуктивноста и тоа прашање во моментов не може да се врзува со зголемувањето на платите на вработените во јавниот сектор
Пишува: Теофил Блажевски
Премиерот Димитар Ковачевски во одговор на новинарско прашање изнесе став во кој може да се препознае спин:
Кога зборуваме за приватниот сектор тоа важи, меѓутоа, тоа е мое лично мислење, дека треба да важи и за јавниот сектор, што значи дека кога зборуваме за зголемување на платите, зборуваме за социјален дијалог во кој зборуваме за зголемување на платите, но, исто така и за зголемување на продуктивноста на трудот, бидејќи јавниот сектор е платен од даночните обврзници, од сите граѓани и тоа особено од оние коишто работат во приватниот сектор и треба и услугите коишто ги добиваат граѓаните да бидат секогаш од ден во ден, од месец во месец на повисоко ниво.
[Извор: Сител ТВ – Изјава на Ковачевски, датум: 11.02.2022]
Контраспин: Претседателот на Владата на РСМ, Димитар Ковачевски, изнесе принципиелен став дека кога станува збор за зголемување на платите во јавниот сектор, тоа е прашање на социјален дијалог помеѓу работодавачите, во случајот Владата, министерствата и другите јавни установи со синдикатите што се присутни во јавниот сектор, нo, „исто така и за зголемување на продуктивноста на трудот бидејќи јавниот сектор е платен од даночните обврзници“…
Oва е принципиелен став, но, сепак, став во кој може да се препознае извртување на вистината, т.е. спин. А, спинот се состои во тоа што прашањето се однесува на моментална состојба и носење на соодветен закон во Собранието, а во исто време, Ковачевски во одговорот зборува за мерење на продуктивност на труд во јавниот сектор, прашање за кое не постои единствен систем и модел за мерење, т.е. едно толку сложено прашање за кое треба многу време за да се воведе како систем/системи во јавниот сектор и прашање на кое паѓале министри или и влади не само во Северна Македонија, туку и во многу поразвиени европски демократии.
Накратко, продуктивноста во администрацијата е една категорија и таа може да се измери, така да се каже, според системот за оценување на административните службеници, кој е вграден и сложен систем во Законот за административни службеници. Токму единствената измена на овој закон во 2021 година, се однесуваше на ова прашање, кое дополнително се регулира и со подзаконски акт од страна на надлежниот министер. Патем, овој закон е предмет на измени кои, бидејќи се повеќе од 1/3, се смета дека станува збор за целосно нов закон, за кој консултациите на владиниот портал ЕНЕР се завршени и се чека законот да ја помине процедурата во Владата, па потоа да биде пуштен во процедура во Собранието.
Кај вработените во јавен сектор, каде што влегуваат и администрацијата и државната управа, но и сите вработени во образованието или во здравството, значи многу поширок опфат отколку само државна управа и администрација (на централно и локално ниво), правилата се регулираат со друг закон, Закон за вработени во јавен сектор, кој исто така е предмет на измени на над 1/3 од членовите и исто како и за претходниот закон, процедурите на консултации се завршени и се чекаат процедурите на поминување во Влада и потоа во Собрание.
И двата закона имаат категоризација на работни места и звања, а и во двата закона се споменува оценувањето на вработените, со тоа што кај администрацијата тоа е многу подетално уредено, додека кај вработените во јавниот сектор многу повеќе се употребува терминот „должности на вработените во јавниот сектор“ и само во член 40 се споменува одговорноста на вработените.
Според тоа, системот за мерење на продуктивноста во јавниот сектор или кај администрацијата е сложен и таков може, на пример, да се воспостави според системот за оценување кај администрацијата, каде што секој вработен се оценува полугодишно и годишно, додека систем на мерење на продуктивноста генерално кај јавниот сектор не постои и тој, во зависност од дејноста, е модел што се бара, се утврдува, е дел од преговорите со синдикатите и слично. Се разбира и за сите вработени во јавниот сектор, како и за во приватниот, важат правилата од главниот закон, а тоа е Законот за работни односи. Но, колку е сложено прашањето, доволно е да се спомене силниот обид на претходната влада на Никола Груевски, за време на министерувањето со здравството на Никола Тодоров, кои на мускули се обидуваа да го воведат системот за плаќање по учинок за вработените во здравството, па како резултат на тоа (и на други фактори) се случи голем одлив на лекари и на среден медицински персонал и во приватното здравство и во странство.
Затоа, врзувањето на зголемувањето на платата на вработените во јавниот сектор засега, во моментов и во следните неколку месеци, не може да биде прашање кое ќе зависи од продуктивноста на вработените во јавниот сектор, прецизно измерена. Тоа е делумно можно кај вработените во администрацијата и државната управа, но и покрај сложениот систем на оценување, каде што е можно вработениот да биде оценет со 1 на скалата од 1 до 5 како што е со соодветниот закон запишано, јавноста досега не видела отпуштање на администрацијата по таа основа. Напротив, од Годишните регистри на вработени во јавниот сектор може да се види дека тој број неколку години наназад се движи на околу 130 илјади вработени.
Државата/Владата може да се вмеша во регулирањето на платите ако оцени дека кај некои гранки или дејности тоа е нужно потребно за се мотивираат вработените и да се задржи бројот на високо стручните кадри. Оттаму и зголемувањето на платите кај вработените во здравството во изминатите години, зголемувањето на платите кај обвинителите и судиите на пример (каде продуктивноста и ефикасноста ја мерат Судскиот или Советот на јавни обвинители), но и Уредбата што ја донесе Владата во август 2021 година, со која на раководителите на институциите во државната управа им се даде право на 30 отсто од вработените да им даваат додаток на плата до 30 отсто, со цел да ги мотивираат вработените по министерствата, агенциите, управите…
Впрочем, тоа произлегува и од единственото истражување на оваа тема што е направено за потребите на МИОА, истражување издадено до Центарот за управување со промени – а тоа е компаративната Анализа на системот на плати во јавниот сектор во Австрија, Словенија и Шведска од 2018 година. Во таа анализа се заклучува:
Во македонски услови не може да вирее либерален систем на плати во јавниот сектор, туку решението мора да сe бара во соодветна доза на регулирање и флексибилност за наградување на јавните службеници, со цел да се обезбеди оптимален сооднос на нивниот учинок и задоволството од платите, а притоа да се постигне/одржи висок квалитет на јавните услуги.
Оттука, без оглед на спиновите од ВМРО-ДПМНЕ, каде што јавноста може да ги забележи сите лицемерства и недоследности наменети само за политички маркетинг – демек ете, само тие мислат на вработените во администрацијата или за пензионерите, без оглед на гласноста на лидерите на „големите синдикати“, кои за време на 9-годишните влади на Груевски човек не можеше глас да им слушне (со исклучок на тогашниот Синдикат на лекарите и специјалистите во Клиничкиот центар, да речеме), премиерот Ковачевски во моментот на силни притисоци не смее да спинува околу продуктивноста од трудот кај вработените во јавниот сектор како елемент за платите, зашто такво нешто, како единствен систем или модел не постои, а за да се изгради, требаат месеци и години анализи, дебати и на крај повторно преговарање со соодветните синдикати.
Бидејќи вградување во закон на ова што го предлага сега опозицијата, за скалесто качување на плати кај администрацијата во Законот за минимална плата, исто така, е спин и невозможно за прифаќање (зашто дефицитот на буџетот би станал невозможен и во прашање би дошло одржување на финансиска стабилност на целата држава, исто како и нивниот спин за зголемување на пензиите за 20 отсто), а бидејќи, сепак, минималната плата врши притисок за зголемување на другите плати во општеството, со тоа и кај администрацијата или кај сите вработени во јавниот сектор – единствен начин е примена на член 8 од преодните и завршните одредби на Законот за минимална плата, а тоа е усогласување на членовите од Колективните договори во рок од 6 месеци. Што значи, повторно враќање на договарања со синдикатите, бидејќи во овој случај државата е работодавачот.
Поради погоре изложените аргументи, цениме дека принципиелниот став на Ковачевски за врзување на продуктивноста на трудот со растот на платите кај администрацијата или вработените во јавниот сектор е своевиден спин, бидејќи се потребни години за изградба на солиден систем на оценување на продуктивноста и тоа прашање во моментов не може да се врзува со зголемувањето на платите на вработените во јавниот сектор.
Овој напис е изработен во рамките на проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
