Оваа стара институција, но од лани со нов состав и работејќи по нов основен закон, за само година и половина формално функционирање на новиот состав веќе ја освои довербата од јавноста, ценејќи според претставките и решените предмети. Останува да ја (до)освои довербата од извршната, законодавната и судската власт, за да може во целост да се видат и ефектите од нејзиното функционирање во практика, односно да се превенира дискриминацијата на сите нивоа
Вистински бисер во позитивна смисла во однос на еден сегмент на заштита на човековите права е Комисијата за заштита и спречување од дискриминација (КСЗД), во нов состав, која е формирана лани, откако во декември во 2020 година беше донесен и новиот Закон за спречување на дискриминација.
Ова се констатира и во извештајот за степенот на почитување на основните права во земјата што го изготви Фондацијата Метаморфозис насловен како „Основни права – Рамка има, имплементацијата варира, секаде се потребни повеќе пари“, кој е изработен во рамките на проектот „Промовирање на отчетноста и транспарентноста на јавните реформи“, поддржан од Националната фондација за демократија на САД.
„Гледајќи ги едногодишните постигнувања на Комисијата, може да се заклучи дека ова, по дефиниција независно тело, во целост ги оправда и довербата од јавноста и големите овластувања што ѝ ги дава законот, а за што, веројатно, е најзаслужен и начинот на избор на Комисијата преку отворена парламентарна дебата и јавно претставување на програмите и вештините на тогашните кандидати, сегашни членови на Комисијата“, се наведува во извештајот.
Овој заклучок е поткрепен, пред се од податоците добиени од самата Комисија за бројот на примени и решени претставки за едногодишен период – од лани од јуни до годинава до средината на јуни, а кои се наведени во нивниот прв годишен извештај за работата на КСЗД, како и на кварталните извештаи и последните интервјуа извршени со комисијата за последниот период во кој се оценува нејзината работа.
Комисијата до 2021 „постапувала по 167 претставки, од кои 77 биле наследени од претходниот состав на тоа тело, кој пак не функционираше. Комисијата примила 90 нови претставки од кога е формирана, што покажува дека расте довербата во ова тело, а заклучно со март 2022 г. отвори и неколку предмети по допрен глас од јавноста, при што треба да се истакнат предметите поврзани со религиското движење Лев Тахор и со дискриминација на девојче со посебни образовни потреби од едно училиште во Гостивар, кое заврши во март со мислење од Комисијата дека е сторена дискриминација и со препораки како да се отстрани. Во првата половина од април, ОУ „Единство“ од Гостивар ја известило Комисијата со писмени докази дека дискриминацијата е отстранета и се прифатени и имплементирани препораките од КСЗД“ – се наведува во извештајот на „Метаморфозис“.
Бројот на претставките расте и во 2022 г.
Дека довербата расте, покажуваат и новите бројки за 2022, како и проценките на самата Комисија за првата половина од годинава.
Само до крајот на март или за првиот квартал од 2022 година, до Комисијата пристигнале 57 нови претставки, а вкупно работеле на 95 претставки. Во второто тромесечје се примени уште повеќе десетици претставки. Според неофицијалните податоци добиени од самата КСЗД, првата половина од 2022 г. очекуваат да ја заокружат со вкупно над 130 претставки, а конечните официјални бројки ќе бидат објавени во јули, во вториот квартален извештај, се наведува во извештајот.
Комисијата детално ја објавува и структурата на претставките што ги прима, од што можат да се видат трендовите за тоа каде има дискриминација по области, по структура на луѓе, бројки кои укажуваат кој ги поднесува претставките и географски, т.е. од каде стигаат претставките. Податоците генерално можат да се видат или во извештајот на „Метаморфозис“ или детално во секцијата за годишни и квартални извештаи на веб страницата на самата Комисија.
Во тој контекст треба да се издвои дека Комисијата во првите седум осум месеци работеше во тешки услови, немаше просторија, канцелариска опрема, ИКТ опрема, а веб страната е отворена со странска помош на почетокот на 2022 година, кога функционалноста на комуникацијата со јавноста и овозможување на поднесување на претставки по електронски пат е значително зголемена. За тоа помага и функционалната и редовно апдејтирана профилна страница на Фејсбук на КСЗД.
Во овие два квартала од годинава, Комисијата работеше и на доекипирање, како и на серија внатрешни акти за постапување, кои се важни за работата на КСЗД, како што се акт за анонимизирање на податоци, акт што би ја регулирал работата на волонтерите итн. и, дополнително, креирање подзаконски акт со кој би се регулирала прецизно постапката за префрлање на товарот на докажување кон посочениот дискриминатор, се наведува во извештајот на „Метаморфозис“.
Барале буџет до 730 илјади евра, а добиле 315 илјади (со ребалансот)
Сепак, предизвиците пред ова тело остануваат, пред сѐ, во организациска смисла, во буџетирањето и во имплементација на нејзините одлуки. До крајот на 2021 г. беа пополнети помалку од половина од работните места според систематизацијата на самата Комисија (29 работни места, а само 10 административни службеници добиени со преземање од други институции). Веќе во првиот квартал на 2022 со преземање се пополнети уште две, а по отворениот конкурс за доброволно преземање од јавната администрација уште две и во вториот квартал уште два работни места, така што првата половина од годинава КСЗД ја завршува со 16 службеници. Во март 2022 г., првата претседателка на Комисијата Весна Бендевска изјави дека Министерството за финансии не изразило никаков интерес за барањето на Комисијата, ниту работното тело во Собранието надлежно за финансирање и буџет не покажало никаков интерес, па така наместо бараните околу 730 илјади евра годишен буџет, беше препишан буџетот од 2021 година од 15,3 милиони денари (не цели 250 илјади евра) или само за 120 илјади денари повеќе од ланскиот.
Сепак, во интервјуто за потребите на извештајот на „Метаморфозис“ направено во мај, Бендевска потврдува дека односот на извршната и законодавната власт полека се менува на подобро, односно дека полека се доаѓа до разбирање за инфраструктурните, кадровските и финансиските потреби на Комисијата за да ја исполни во целост својата улога. Тоа резултира со зголемени средства предвидени во ребалансот на Буџетот за уше 4 милиони денари или околу 65 илјади евра, така што КСЗД за 2022 г. треба да има вкупен буџет од 315 илјади евра.
КСЗД сѐ уште има проблеми во функционирањето во поглед на инфраструктурата и одржувањето на просториите, а за да биде целосно функционално независно тело како што е дефинирано со Законот, КСЗД иницира измена на матичниот закон.
Имаме намера да иницираме измени на Законот за спречување и заштита од дискриминација, во член 15, став 4, за да бидеме целосно независни, но за тоа ќе треба и целосна измена на Законот за извршување на буџетот. Ставот 4 од Законот вели дека по утврдувањето на годишниот буџет од страна на Собранието, Комисијата самостојно располага со добиените средства. Но, во пракса тоа не е така, затоа што за нови вработувања, на пример, Комисијата треба прво до добие дозвола од Министерството за финасии, исто како што ни треба дозвола за секоја внатрешна пренамена на средствата добиени на годишно ниво, со што, де факто, независноста на комисијата не е целосна, односно таа повторно е потчинета на извршната власт – ни изјави Бендевска.
КСЗД смета дека треба да биде прекршочен орган
Комисијата има уште една иницијатива за промена на законот, за што веќе има договор за формирање и членување во работна група заедно со други органи на извршната власт. Станува збор за измена на Законот за прекршоци и усогласување на тој закон преку измени и на Законот за спречување и заштита од дискриминација, со кој Комисијата наместо овластување да поднесе барање за прекршок до надлежните одделенија за прекршоци во основните судови, би можела сама да изрекува прекршочни налози. Со други зборови, анализите на Комисијата покажале дека треба да добие и овластување да биде и прекршочен орган и оти со тоа заштитата од дискриминација ќе биде побрза и поефикасна.
Сите овие и повеќе детали може да се прочитаат во извештајот на Метаморфозис за степенот на почитување на човековите права, каде што детално се опишува работата и контекстот во кој работи Комисијата за спречување и заштита од дискриминација.
Овој напис е изработен во рамките на проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
