Во насока на спроведување на Истанбулската конвенција, РСМ од 2013 година има стратегии за родова еднаквост, а најновата Стратегија 2021-2026 е во Собранието од август 2021 година, долго време во фаза на второ читање, иако министерката за труд и социјална политика уште во декември 2021 г. ја претстави пред матичната комисија во Собранието. Постои и Акциски план 2018-2023, а пробив во позитивна насока е направен лани, кога прв пат е донесен Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство во 2019 г. Но, во имплементацијата има проблеми што произлегуваат од немање на одредени центри за заштита, а најмногу поради поголемите финансии што се неопходни за оваа намена
Дискриминацијата поради родовата припадност, поради пол, проблемите со насилството врз жената, како и семејно базираното насилство, сѐ уште се гледаат во секојдневната практика и се предизвик за РСМ, иако во некои полиња има значителен пробив на подобро.
На пример, застапеноста на жените во сите области од општественото дејствување останува дискутабилно и бара активни мерки за постигнување на рамноправност. „Иако жените се еднакво или повисоко образовани од мажите, учеството на жените на раководни позиции и во бизнисот и во јавниот сектор е драстично помало, исто како што е значително помала и застапеноста на жените во политиката.
Последните локални избори одржани во 2021 година покажаа дека за 81 градоначалничко место беа кандидирани само четири жени, што укажува дека во политичкото дејствување на партиите жените тешко се пробиваат, а тоа се гледа и во актуелниот состав на Владата на РСМ, каде што учеството на жените е само 20 отсто. И тој процент се должи само на задолжителните квоти при кандидирање пратеници, инаку би бил минимален, исто како што е во локалната самоуправа.
Ваквата разлика се отсликува и во високото образование, каде што нема ниту една жена ректор, а мал е бројот и на жените декани. Овие и многу други податоци беа објавени и од „Порталб“, „Вистиномер“ и „Мета“ во истражување што ја потврдува големата родова разлика и ги оправдува критиките за ова прашање што можат да се најдат во последните извештаи на ЕК – се наведува и во извештајот на „Метаморфозис“: „Основни права – Рамка има, имплементацијата варира, секаде се потребни повеќе пари“.
Стратегија и акциски планови постојат, имплементацијата со проблеми
Во насока на спроведување на Истанбулската конвенција, РСМ од 2013 година има стратегии за родова еднаквост, а најновата Стратегија 2021-2026 е во Собранието од август 2021 година, долго време во фаза на второ читање, иако министерката за труд и социјална политика уште во декември 2021 г. ја претстави пред матичната комисија во Собранието. Постои и Акциски план 2018-2023, а пробив во позитивна насока е направен лани, кога прв пат е донесен Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство, по што беа донесени и неколку подзаконски акти од страна на Министерството за труд и социјална политика (MТСП), но и од страна на другите министерства задолжени за спроведување, како што се МВР и Министерството за одбрана.
Во насока на сумирање на постигнато МТСП во април упати Извештај до група експерти при Советот на Европа – GREVIO, каде се набројани и сите активности спроведени во имплементација на Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство и други закони, соработката со невладиниот сектор и слично. На пример, се бројат законот, усогласување на други закони, правилниците, бројот на обуките што ги спровеле врз своите вработени за елиминирање и справување со насилството врз жената, политиките преземени во други институции на извршната и законодавната власт, родово базираното насилство (РБН), семејното насилство итн.
Но, според експертско мислење од Извештајот на „Метаморфозис“ за остварување на основните права во РСМ, проблемот е во имплементацијата:
„Во однос на стратешки и законски документи е направен пробив, но како и по обичај, проблем е имплементацијата. А еден од најголемите проблеми во имплементацијата се финансиите, сметаат експертите, наведувајќи, на пример, дека Законот за спречување и заштита од насилство врз жените и семејното насилство и други сродни закони се „скапи закони“, односно потребна е и посериозна финансиска поддршка во имплементацијата. Еден од проблемите е спроведување на законските обврски за третманот на таквите жртви, преку мрежата на постојните центри за социјална заштита, шелтер-центрите, но и психолошката помош и на жртвите и психосоцијален третман на сторителите, со цел да не се гледаат како повратници“ – се наведува во извештајот.
Недостигаат центри за жртви на сексуално насилство
Државата во споменатиот извештај до СЕ декларира дека МТСП има и „13 центри за жени жртви (и нивните деца) на семејно насилство, од кои осум (8) се организациона единица на меснонадлежниот центар за социјална работа, два (2) се финансирани од Министерството, а менаџирани од здруженија, и еден (1) е финансиран од локалната самоуправа, а менаџиран од здружение“.
Според експертското мислење што е користено во извештајот на „Метаморфозис“, проблемот е што во вака декларираните центри, центри за сексуално насилство нема ниту еден, а и за и шелтер-центрите не се знае колку се. Она што се знае, на пример, е дека во Полошкиот регион, како што беше истакнато на една трибина организирана за овој проблем, не постои ниту една од овие форми на центри. Има само Центар за упатување на жртви на сексуално насилство, кој е во состав на Општата болница во Тетово и во овој момент бројките се минимални во однос на тоа колку жени и девојки се жртви.
Бидејќи и невладините организации се вклучени во борбата за превенција, спречување и справување со насилството врз жената, родово базираното насилство, децата жртви на насилство итн., а имаат и законско право да бидат даватели на специјализирани услуги, државата годишно издвојува околу 65 илјади евра, што може да се оцени како малку.
Проблемот со обесштетување на жртвите се очекува да биде надминат со нов закон
Парите, и не само парите, се проблем и за обесштетување на дете жртва на насилство, согласно Законот за права на децата. Според веќе посочениот извештај на МТСП до Советот на Европа, Министерството за правда одвојува буџет за оваа намена, а тој за 2020 и 2021 година изнесувал нешто над 16 илјади евра. Проблемот, како што ни посочија од фокус-групата за „извештајот на Метаморфозис“, не се само малкуте пари, туку и сложената постапка според законот за дете да добие пари од отштета. Притоа беше споменат еден случај кога за добиена отштета од 400 илјади денари, постапката била започната во 2014 година, а завршила лани во 2021 година. Од самиот фонд на МП откако е воспоставен, досега биле обесштетени уште седум деца.
Вистински пробив во оваа насока се очекува со законот за исплата на паричен надоместок на жртви од кривични дела со насилство, кој сѐ уште е заглавен во Собранието, иако е доставен уште во август минатата година. Со овој предлог-закон ако биде донесен, процедурите се поедноставуваат за исплата на надоместокот, па она што се очекува е само зголемување на фондот за таа намена, доколку сторителот нема да може да исплати обесштетување, што е најчесто случај – се заклучува во извештајот на „Метаморфозис“ за почитување на основните права на човекот во РСМ, што беше изготвен во рамки на редовните програмски активности со поддршка од Националниот фонд за демократија од САД.
Овој напис е изработен во рамките на проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.
Крадењето авторски текстови е казниво со закон. Преземање авторски текстови и фотографии од ©DRNKA.MK е дозволено само делумно и со ставање хиперлинк до содржината што се цитира.
